U kompleksu crkve Sv. apostola Petra i Pavla u Rasu, Muzej „Ras“ iz Novog Pazara je, u skladu sa merama tehničke zaštite Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i Rešenjem Ministarstva kulture i informisanja, obavio zaštitna arheološka istraživanja na prostoru predviđenom za izvođenje radova na obnovi severne građevine sa dogradnjom aneksa u funkciji trpezarije i parohijskog doma.

„Projekat obnove severne građevine“ uradio je 2017. godine Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, na osnovu uslova Ministarstva kulture i informisanja, koje je dalo i saglasnost na Projekat. Projekat je proizašao iz potreba odgovarajuće zaštite nepokretnog kulturnog dobra, s jedne i potreba aktivnog pravoslavnog hrama s druge strane, a zasnovan je na idejnom rešenju iz poslednje decenije prošlog veka, kada je obnova severne građevine, konzervirane i prezentovane na nivou zatečenih ostataka zidova otkrivenih tokom arheoloških istraživanja 1984-1988. godine, kojima je identifikovana kao srednjovekovna trpezarija, predviđena za obnovu u okviru jedinstvene celine crkvene kuće sa lapidarijumom. Obnavlјajući ovaj predlog 2009. godine Republički zavod je definisao celoviti program svih neophodnih intervencija kojima je trebalo unaprediti u to vreme izrazito loše stanje u kojem se čitav spomenički kompleks nalazio. Po dobijanju pozitivnog mišlјenja Komisije Ministarstva kulture i informisanja, Program je prezentovan savetodavnoj misiji Ikomosa prilikom posete i obilaska kulturnog dobra Stari Ras sa Sopoćanima upisanog na Listu svetske kulturne i prirodne baštine, tako da se prilikom izrade „Projekta obnove severne građevine“ Republički zavod rukovodio smernicama, sugestijama i preporukama misije Ikomosa iznetim u njihovom Izveštaju.

Postupak razrade projektne dokumentacije za izvođenje, u skladu sa zakonskom regulativom, nastavila je Srpska pravoslavna crkvena opština za Rašku oblast iz Novog Pazara, kao vlasnik kompleksa Petrove crkve. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture je kroz objedinjenu proceduru pribavlјanja lokacijskih uslova utvrdio uslove za preduzimanje mera tehničke zaštite u okviru kojih su između ostalog utvrđeni i oni koji se odnose na zemlјane radove i arheološka istraživanja i nadzor. Uslovima je utvrđeno da je na površinama i u dubini gde nisu obavlјena arheološka istraživanja neophodno obezbediti arheološki nadzor, odnosno prethodna zaštitna istraživanja, kao i da se za vreme zemlјanih radova obezbedi stalan arheološki, a u toku građevinskih radova, konzervatorski nadzor. U skladu sa tim uslovima, koji su sastavni deo lokacijskih uslova Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, u Projektu za građevinsku dozvolu koji je izradilo Preduzeće za projektovanje, inženjering i konsalting „Elkoms“ iz Beograda, predviđeno je između ostalog, da je „pre izvođenja radova potrebno uraditi projekat arheoloških istraživanja i pribaviti dozvolu nadležnog ministarstva“. Zbog toga se Srpska pravoslavna crkvena opština za Rašku oblast u Novom Pazaru obratila Republičkom zavodu molbom za izdavanje potvrde o izvršenim arheološkim istraživanjima u kompleksu Crkve Sv. apostola Petra i Pavla 03.03.2020. godine i dobila obaveštenje da arheološka istraživanja nisu obavlјena u delu koji će zahvatiti južna polovina aneksa novoprojektovanog objekta, kao i da je potrebno da investitor obezbedi sredstva za istraživanja. Budući da Republički zavod nije u prethodnom periodu vršio arheološka istraživanja (obavlјali su ih Narodni muzej iz Beograda i Zavod za zaštitu spomenika kulture Kralјevo), sugerisano je kao najsvrsishodnije, da se za taj posao angažuje Muzej „Ras“ iz Novog Pazara, budući da je već pratio sondažne radove kojima su proveravane dubine temelјa severne građevine.

Radovi po dobijanju građevinske dozvole započeti su avgusta 2020. godine, a da prethodno nisu obavlјena arheološka istraživanja. U toku pripreme terena u severozapadnom delu crkvene porte, na prostoru prezentovanih ostataka severne građevine, izvođač je mašinskim putem izvršio iskop zemlјe, uništivši nekoliko grobova. Republički zavod je o ovome obavešten mejlom i odmah je izašao na teren. Iako je zaustavio radove, izvođač ih je nastavio i porušio zidove severne građevine, nakon čega je Republički zavod doneo Rešenje o privremenoj obustavi istih dok se ne obave arheološka istraživanja.

Sredstva za arheološka iskopavanja i odgovarajuća dozvola Ministarstva kulture i informisanja obezbeđeni su u poznu jesen 2020. godine, te zbog loših vremenskih uslova nije bilo moguće tada ih i započeti. Po dobijanju novog odobrenja Ministarstva kulture i informisanja, Muzej „Ras“ je radove započeo 26. marta i u skladu sa dinamikom koju su uslovlјavale vremenske prilike završio 22. aprila. Pokazalo se da na površini koja je predviđena za gradnju, osim uništenih ostataka severne građevine, ima dosta ostataka arhitekture, od kojih je najvažije naglasiti temelјe zida uz južni profil arheološkog iskopa koji je otkriven u dužini od preko 6 m, – a može biti ili zid nekog konaka koji se naslanjao na severno obziđe, ili stariji ogradni zid crkvene porte – kao i ostatke zida pravca sever-jug otkrivenog po sredini arheološkog iskopa.

U skladu sa navedenim, planiran je nastavak započetih arheoloških istraživanja, kako bi rezultati dali odgovarajuće podatke neophodne za arhitektonsku analizu i utvrđivanje odgovarajućih mera zaštite, u odnosu na projektom predviđene radove. Po završektku arheoloških istraživanja i obavlјanju konsultacija sa ekspertima Uneskovog Centra za svetsko nasleđe, kojima se RZZSK obratio u decembru 2020. godine, biće moguće uraditi nove analize ranijih graditelјskih faza unutar severnog dela porte i odgovoriti na zahtev SPC za izmenu projekta zbog delimične izmene namene. Nakon toga će biti doneta odluka o nastavku radova na projektovanoj građevini.