Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla u Topčideru podignuta je 1832 – 1834. godine po želji kneza Miloša Obrenovića kao dvorska kapela uz njegov konak. Njena izgradnja koja je tekla istovremeno sa gradnjom konaka bila je poverena istaknutim neimarima toga doba Janji Mihailoviću i Nikoli Đorđeviću. Nadzor nad njihovim radom bio je poveren Hadži Nikoli Živkoviću Miloševom glavnom graditelju. Sa konakom i kapelom završava se jedno važno razdoblje Miloševe izgradnje u tradicionalnom stilu i počinje novo obeleženo podizanjem niza javnih državnih objekata na prostoru Savamale u evropskom duhu.

U arhitektonskom pogledu Topčiderska crkva je zamišljena kao jednobrodna zasvedena građevina sa prostranom polukružnom apsidom, naosom, pripratom i dvospratnim baroknim zvonikom u sklopu priprate na zapadnoj strani. Unutrašnji prostor podeljen je pilastrima na tri traveja. Iznad svoda naosa drvena krovna konstrukcija formira dvovodni krov.

U stilskom pogledu kao mogući uzor za Topčidersku crkvu uzima se crkva manastira Vraćevšnica. Jedino je zapadna fasada rešena u duhu nove, zapadne arhitekture. U nizu detalja još uvek je čvrsto vezana za stare srednjevekovne graditeljske uzore.

Dvostruki friz arkada na fasadama između pilastra, rozete, niše, prozorski okviri lučno završeni, kao i dva posebno ukrašena ulazna portala daju fasadi Topčiderske crkve izuzetnu živost i lepotu.

Sa posebnom pažnjom su izvedeni ulazni portali, kao i bogato plitkoreljefni ukrasi iznad njih (stilizovana biljna ornamentika sačinjena od palmeta, rozeta, gajtana, vitica sa pupoljcima i cvetovima, sve protkano grozdovima, figurama ptica, aždaja, poprsjima anđela i heruvima. Po obliku i motivima ova kamena plastika podseća na duborezne ukrase na ikonostasima 17. i 18. veka.

Topčiderska crkva i njena dekorativna plastika predstavlja jedan od najvećih dometa u veštini oblikovanja i ukrašavanja kamenih zidnih površina u srpskoj arhitekturi toga vremena.[1]

Građena je sa uočljivom težnjom ka reprezentativnosti pa je kasnije postala uzor pri gradnji crkava u vreme vladavine kneza Miloša kao što su: crkva Sv. Nikole u Donjem Milanovcu podignuta 1834. godine, crkva u Aleksincu podignuta 1836 – 37. godine i Saborna crkva u Beogradu građena između 1836. i 1839. godine.

Za slikanje ikonostasa 1834. godine je bio angažovan zemunski slikar Konstantin Lekić (dve prestone ikone, knežev tron i pevnice), a posle njega 1836. najpoznatiji zograf tog vremena Janja Srerijević Moler (praznične i apostolske ikone) i na kraju Dimitrije Jakšić 1837. godine. Prvobitni ikonostas prenet je četiri decenije kasnije u crkvu sela Barič, a ikone za novi ikonostas iz 1874. godine naslikali su Steva Todorović i Nikola Marković, istaknuti srpski slikari epohe romantizma. Ikonostas je relativno malih dimenzija, sa svega 21 ikonom.

Imajući u vidu spomenička svojstva Topčiderske crkve u okviru, koja zajedno sa Miloševim konakom i parkovskim okruženjem čini značajan deo u prostorno kulturno-istorijskoj celini Topčider, ovim projektom je predviđen nastavak konzervatorsko-restauratorskih radova koji podrazumevaju obnovu južne, istočne i severne fasada od kamena uvažavajući njen postojeći izgled.

Odlučeno je da se nastavi sa sprovpđenjem konzervatorsko-restauratorskog postupka na kamenu, na mestima gde je to neophodno restaurira, ili kompletno rekonstruiše po već usvojenoj metodologiji koja je bila primenjena tokom prve faze radova 2014.godine.

Autori projekta: MA Desimir Tanović, viši konzervator-restaurator; Svetlana Vukadinović, d.i.a. savetnik

1. B. Vulović, Umetnost obnovljene Srbije 1791 – 1848, Beograd 1986, 115