Stav Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture povodom objavljenih zaključaka sa okruglog stola ”Zaštita kulturno-historijskog naslijeđa, osvrt na kulu Džephanu” održanog 9. novembra 2023. godine u Novom Pazaru

Stručnjaci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture (RZZSK) odazvali su se pozivu Bošnjačkog nacionalnog vijeća (BNV) da učestvuju na okruglom stolu pod nazivom ”Zaštita kulturno-historijskog naslijeđa, osvrt na kulu Džephanu”, koji je održan 9. novembra u Novom Pazaru. Pored članova Vijeća, na poziv BNV skupu su prisustvovali predstavnici državne uprave i ustanova kulture iz Bosne i Hercegovine – Federalnog ministarstva prostornog uređenja i Muzeja Sarajeva, predstavnici Grada Novog Pazara i gradskog Zavoda za urbanizam, kao i predstavnici RZZSK – Jovana Šunjevarić, arhitekta-konzervator, viši stručni saradnik i rukovodilac Odeljenja arhitekture u RZZSK, Desimir Tanović, konzervator kamena, savetnik i Sanja Kesić Ristić, istoričarka umetnosti, takođe konzervator savetnik u RZZSK i predsednica Nacionalnog kometeta Ikomosa (ICOMOS Serbia).

Skup je otvorila predsednica Vijeća dr Mirsala Pramenković, a prema dnevnom redu, koji je objavljen tek na samom početku rada skupa, usledila su pojedinačna kratka izlaganja učesnika (mnoga pripremljena u pisanoj formi) u trajanju od 8 minuta, nakon čega je usledila diskusija. Posle skoro četiri sata rada, dr Fuad Baćićanin predsednik Izvršnog odbora Vijeća, je u svojstvu domaćina i moderatora okruglog stola, predložio i (unapred pripremljene) ”zaključke, koje će Vijeće usvojiti na svojim organima i proslijediti svim relevantnim institucijama”. Stručnjaci Republičkog zavoda, koji su učestvovali u radu ovog okruglog stola, nisu saglasni sa predloženim zaključcima jer se kose sa njihovim iznetim stavovima i profesionalnim kodeksom zaštite i prezentacije kulturnog nasleđa, za koji se služba zaštite spomeničkog nasleđa u Srbiji zalaže u cilju očuvanja svih njegovih slojeva i autentičnih vrednosti.

S obzirom da su pojedini mediji već preneli objavu Bošnjačkog nacionalnog vijeća u vezi obnove kule Džephane, ovim putem pred stručnu i širu javnost iznosimo stručne stavove na kojima je utemeljeno predloženo projektno rešenje konzervacije, restauracije i revitalizacije Severne tabije Novopazarske tvrđave, koje je prošlo sve procedure i kontrolu relevantnih instanci prema zakonskoj regulativi Republike Srbije.

Kao sastavni deo svakog stručnog promišljanja izradi predloga revitalizacije Severne tabije Novopazarske tvrđave prethodili su opsežni istraživački radovi koji su definisali prostorni okvir arhitektonskog rešenja i kojim su evidentirani mnogobrojni vredni podaci o arhitekturi, dispoziciji i hronološkom razvoju ovog bogatog i višeslojnog lokaliteta. Predlogom revitalizacije ovog dela tvrđave poštovana su sva opšteprihvaćena načela zaštite, konzervacije i savremene integracije koja ni po čemu ne degradira spomenik sam po sebi kao ni njegovo neposredno okruženje. Potpuno svesni činjenice da proces revitalizacije kreiran u duhu savremenog vremena sa sobom nosi određen rizik, smatramo da je predloženo rešenje revitalizacije Severne tabije i kule Džephane, u ovom slučaju, jedini ispravan i opravdan metodološki postupak.

Tokom izbora pristupa, kao imperativ, mora se uzeti u obzir stepen očuvanosti građevinskih stuktura koji uvek određuje konzervatorski tretman. U konkretnom slučaju, gde su građevine u velikoj meri oštećene ili urušene, bez elemenata koji bi sa sigurnošću definisali originalni izgled, neodgovorno je razmatrati moguće rekonstrukcije sa autentičnim izgledom. Vođeni stručnim stavom da se očuvanje kulturnog nasleđa najefikasnije postiže intervencijama koje uspostavljaju i obnavljaju funkciju kulturnom dobru, mišljenja smo da je predloženo rešenje revitalizacije u kontekstu savremenog života potpuno ispravan metod koji je u ovom slučaju moguće primeniti. Ključno je istaći da je zapravo ovakav pristup upravo usmeren na poštovanju materijalne autentičnosti ostataka i pouzdanih podataka i da bi bilo koji pokušaj vraćanja originalnog izgleda ovih istorijskih građevina, bez jasnih i pouzdanih podataka, vodio u pravcu stvaranja istorijskih falsifikata i poništavanja njegovog integriteta.

Uvažavajući nameru i želju da se ovom lokalitetu pruži tretman u vidu potpune rekonstrukcije njegovog autentičnog izgleda, ističemo da se za ovako radikalan postupak, sa stručnog stanovišta, nisu stekli uslovi koji bi ovu metodu opravdali. Eventualna rekonstrukcija zasnovana i na izuzetno skromnim arhivskim fotografijama koje svedoče najmlađoj fazi jedne od građevina (izgled iz 20og veka) ili rekonstrukcija uz primemu analogija sa hronološki srodnim građevinama bi se sastojala u kopiranju i proizvoljnom oblikovanju čime bi se nesporno degradirale zatečene vrednosti. Jer, kako ističe Venecijanska povelja, restauracija spomenika prestaje tamo gde počinje pretpostavka. U skladu sa iznetim, uveravamo sve zainteresovane da će Republički zavod za zaštitu spomenkika kulture, kao i do sad svojim višedecenijskim radom i iskustvom, tako i ubuduće biti profesionalno intenzivno i savesno angažovan po pitanju zaštite i prezentacije kulturnog nasleđa podjednako uvažavajući stručne, kulturološke i istorijske aspekte u očuvanju njegovih vrednosti.

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture kao centralna ustanova zaštite ima obavezu da primenjuje međunarodna dokumenta, povelje i konvencije koje je ratifikovala Republika Srbija i u tom smislu dodatno će učestvovati sa nadležnim ministarstvima u njihovom nedvosmislenom i neproizvoljnom tumačenju, kao i Ustava i drugih zakonskih akata. Republički zavod takođe podseća da se ne bira ”najljepše i najbolje rešjenje”, već rešenje koje će jasno odvojiti originalno od savremene intervencije, a sve u službi najjasnije i najkvalitetnije prezentacije ove spomeničke lokacije.